اعم و اخص مطلقاعم و اخص مطلق یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای دو کلی با صدق یکی بر همه افراد دیگری و صدق دیگری بر بخشی از افراد اولی است. ۱ - نسب اربعهدو کلی به لحاظ صدق و عدم صدق آنها بر یکدیگر چهار قسم است: ۱. متساویان یا کلی‌های متساوی: آنها عبارتند از: آن دو کلی که تمام افراد و مصادیقِ آن دو مشترک‌اند و نسبت بین آنها تساوی است؛ یعنی صدق کلی از هر دو طرف هست؛ مانند انسان و ناطق که هر انسانی ناطق و هر ناطقی انسان است. ۲. متباینان یا کلی‌های متباین، عبارت‌اند از: آن دو کلی که بین‌شان جدایی کلی است؛ یعنی هیچ‌یک از افراد و مصادیق یکی از آن دو کلی بر مصادیق و افراد دیگری صادق و منطبق نباشد؛ در این صورت، نسبت بین آن دو کلی، تباین کلی خواهد بود؛ مانند درخت و سنگ که هیچ درختی سنگ نیست و هیچ سنگی درخت نیست. ۳. اعم و اخص مطلق عبارت است از: دو کلی که یکی از آن دو، عام مطلق و دیگری خاص مطلق است و صدق کلی از یک طرف است یا دو کلی که یکی از آنها بر همه افراد دیگری صادق است و دیگری فقط بر بخشی از افراد اولی صدق می‌کند؛ مانند انسان و حیوان که هر انسانی حیوان است و بعضی از حیوان‌ها انسان‌اند. ۴. اعم و اخص من وجه، عبارت است از: دو کلی که هر یک از آن دو از یک نظر عام و از نظر دیگر خاص‌اند و هیچ‌یک بر همه افراد دیگری صادق نیست و فقط بر بعضی صدق می‌کند و نسبت‌شان عموم و خصوص من وجه است؛ مانند سفید، نسبت به حیوان که بعضی از حیوان‌ها سفید و بعضی از سفیدها هم حیوان‌اند و برخی سفیدها نیز حیوان نیستند. [۱۰]
مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۷۳.
[۱۱]
شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق)، ج۲، ص۲۸.
[۱۲]
تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۳۲.
[۱۳]
گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۷۵.
۲ - مستندات مقالهدر تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: (۱) مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد. (۲) شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق). (۳) تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق. (۴) مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه. (۵) گرامی، محمدعلی، منطق مقارن. (۶) سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة. ۳ - پانویس
۴ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «اعم و اخص مطلق»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۱/۹. |